Η ομότιμη καθηγήτρια κλασικών σπουδών και Μέλος της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών Patricia Marshall, δώρισε στη Γεννάδειο ένα εξαιρετικό αντίτυπο της έκδοσης των Εκλογών του Ιωάννη Στοβαίου, τυπωμένο στη Ζυρίχη το 1559. Εδώ και καιρό η Patricia αναζητούσε έναν κατάλληλο «σπίτι» για αυτό που εύστοχα περιγράφει ως «περιπλανώμενο» βιβλίο. Στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, το αντίτυπο αυτό βρίσκει επιτέλους τον φυσικό του προορισμό· μια πορεία αιώνων, τόπων και τρόπων χρήσης.

Το βιβλίο τυπώθηκε την περίοδο της Μεταρρύθμισης από τον Christoph Froschauer, έναν από τους σημαντικότερους τυπογράφους της Ζυρίχης· πρόκειται για την τρίτη έκδοση του πρώτου μέρους των Sententiae του Στοβαίου, γνωστού ως Εκλογαί. Η ανθολογία του Στοβαίου, έργο του 5ου αιώνα μ.Χ., αντλεί αποσπάσματα από περίπου 250 αρχαίους συγγραφείς και αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο της αναγεννησιακής παιδείας, προσφέροντας πρόσβαση στη δεξαμενή της αρχαίας ελληνικής ηθικής, φιλοσοφικής και ρητορικής σκέψης σε μια περίοδο όπου η άμεση επαφή με τις κλασικές πηγές ήταν σημαντική για τον ουμανιστικό λόγο.

Την επιμέλεια του κειμένου και τη λατινική μετάφραση ανέλαβε ο Conrad Gessner, με το ελληνικό πρωτότυπο και τη λατινική απόδοση να παρατίθενται σε παράλληλες στήλες. Η έκδοση έχει ιδιαίτερη φιλολογική σημασία Όπως εξηγεί ο επιμελητής απευθυνόμενος στους αναγνώστες στη σελίδα τίτλου, η τρίτη αυτή έκδοση αναθεωρεί και διευρύνει τις εκδόσεις του 1543 και του 1549, ενσωματώνοντας διορθώσεις βάσει αξιόπιστων χειρογράφων, προσθέτοντας νέο υλικό και βελτιώνοντας την πιστότητα του κειμένου. Ιδιαίτερη μέριμνα δίνεται στη διόρθωση σφαλμάτων και στην επέκταση του ευρετηρίου των συγγραφέων, αυξάνοντας έτσι τη χρηστικότητα και την αξιοπιστία του έργου. Ο Gessner εξέδωσε αυτή την αναθεωρημένη έκδοση στη βάση εγκυρότερων φιλολογικών απόψεων, και την εμπλούτισε με πρόσθετο υλικό και εκτενές ευρετήριο σημαντικών θεμάτων και λέξεων. Το βιβλίο αποτελεί χαρακτηριστικό τεκμήριο της δυναμικής της αναγεννησιακής φιλολογίας, βασισμένης στη μελέτη χειρογράφων, σε επιτόπια πρωτογενή έρευνα και στη συνεχή αναθεώρηση των κειμένων.

                               

Εξίσου εντυπωσιακό είναι και το ίδιο το βιβλίο: έχει βιβλιοδεσία του 16ου αιώνα με καφέ δέρμα πάνω σε ξύλινες πινακίδες, που φέρει πλούσια εμπίεστα πλαίσια και φυτική διακόσμηση. Στην ακμή σώζεται χειρόγραφη ένδειξη τίτλου, χαρακτηριστική πρακτική πρώιμων βιβλιοθηκών για την αναγνώριση του τόμου στο ράφι. Παρά τα μικρά σημάδια υγρασίας στις άκρες ορισμένων φύλλων και την απώλεια των αρχικών μεταλλικών κλείστρων της βιβλιοδεσίας, το αντίτυπο διατηρείται σε καλή γενική κατάσταση. Ξεχωρίζουν τα τυπογραφικά του χαρακτηριστικά και τα διακοσμημένα πρωτογράμματα, σχεδιασμένα από τον Hans Holbein τον Νεότερο, των οποίων τα ξυλόγλυπτα στοιχεία προσδίδουν ιδιαίτερη αισθητική ποιότητα στο κείμενο. Ως υλικό αντικείμενο, το αντίτυπο ενσαρκώνει τα ιδεώδη της λόγιας τυπογραφίας του 16ου αιώνα: σαφήνεια, αυθεντία και κομψότητα.

Ωστόσο, εκείνο που καθιστά το συγκεκριμένο αντίτυπο πραγματικά ξεχωριστό είναι η πλούσια ιστορία της χρήσης του. Χειρόγραφες σημειώσεις στο φύλλο τίτλου καταγράφουν έναν πρώιμο κάτοχο, τον «Iacobus (Jacob) Kudzicky», και ακολουθούνται από σαφή ένδειξη δωρεάς: Donatus Collegio Posnaniensi Societatis Iesu Anno 1631. Τα σημειώματα αυτά υποδηλώνουν ότι το βιβλίο εντάχθηκε στη βιβλιοθήκη του Κολέγιο των Ιησουιτών στο Πόζναν που ιδρύθηκε το 1572, και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανώτερη εκπαίδευση της Πολωνολιθουανικής Κοινοπολιτείας έως την κατάργηση του Τάγματος το 1773. Αν και η ταυτότητα του Kudzicky παραμένει ασαφής, οι σημειώσεις εντάσσουν με βεβαιότητα το βιβλίο σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον της πρώιμης νεωτερικότητας.

Πρόσθετα χειρόγραφα σημειώματα εμπλουτίζουν περαιτέρω αυτή την εικόνα. Στις σελίδες 244–245, σημειώματα του 16ου ή 17ου αιώνα περιλαμβάνουν ηθικούς στοχασμούς με αναφορές σε πλατωνικούς διαλόγους –σχετικά με τη συνύπαρξη του καλού και του κακού– καθώς και έναν κατάλογο σφαλμάτων από άλλα αναγνώσματα, ένδειξη προσεκτικής και κριτικής ανάγνωσης. Στις σελίδες 496–497 υπάρχει ένα εκτενέστερο λατινικό κείμενο, αφιερωμένο στη ματαιότητα και την παροδικότητα του εγκόσμιου βίου, συντεθειμένο με αφορμή τον θάνατο ενός συμφοιτητή. Υπογεγραμμένο από τους Albertus Poniecki και Aemulus Kopraszewski, το κείμενο θυμίζει άσκηση ρητορικής και ηθικής φιλοσοφίας. Συνολικά, τα σημειώματα αυτά μετατρέπουν τον τόμο σε ζωντανό τεκμήριο διδασκαλίας και μάθησης, αποκαλύπτοντας τον ενεργό τρόπο με τον οποίο τα κλασικά κείμενα χρησιμοποιούνταν στο πλαίσιο της ιησουιτικής εκπαίδευσης.

Στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, το «περιπλανώμενο» αυτό αντίτυπο βρίσκει τη θέση του  πλέον δίπλα στις εκδόσεις των Εκλογών του Trincavelli (1536) και του Canter (1575), καλύπτοντας ένα σημαντικό χρονολογικό και κειμενικό κενό. Η διαδρομή του –από τη Ζυρίχη στο Πόζναν και, τελικά, μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών, στην Αθήνα– αντανακλά τη διακίνηση βιβλίων, ιδεών και επιστημονικών πρακτικών που η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη επιδιώκει να διαφυλάσσει και να καθιστά ορατές.

Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στον Δρ. Σταύρο Γριμάνη για την επιμελημένη παλαιογραφική εργασία του στις χειρόγραφες κτητορικές ενδείξεις και τα λόγια σημειώματα που διασώζονται στο αντίτυπο αυτό.