Σήμερα γιορτάζουμε 94 χρόνια από τα εγκαίνια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στις 23 Απριλίου 1926. Επιλέχτηκε η γιορτή του Αγίου Γεωργίου για να τιμηθεί η μνήμη του πατέρα του Ιωάννη Γενναδίου. Ο Γεώργιος Γεννάδιος (1786-1854), ένας σημαντικός λόγιος και ευπατρίδης την εποχή της Επανάστασης αλλά και της ίδρυσης του Νέου Ελληνικού Κράτους, είχε μεγάλη επίδραση στο γιό του.

Όπως και για πολλά άλλα σημαντικά γεγονότα τα λευκώματα του Ιωάννη Γενναδίου περιέχουν λεπτομερείς αναφορές στις προετοιμασίες για τα εγκαίνια (Opening Exercises of the Gennadius Library, Scrapbook Φ38, σελ. 36). Από το Νοέμβριο του 1925 ο Γεννάδιος αλληλογραφεί με τον Διευθυντή της Αμερικανικής Σχολής Bert Hodge Hill σχετικά με μικρά και μεγάλα θέματα, από τη λίστα των προσκεκλημένων έως την διάρκεια του αγιασμού.

Η τελετή των εγκαινίων έλαβε χώρα στις 23 Απριλίου 1926, στις 4.30 μ.μ. με τους επισήμους να φθάνουν στους κήπους της Γενναδείου σε ακαδημαϊκή πομπή. Όσοι είχαν πρόσκληση μπήκαν στη Βιβλιοθήκη για τις ομιλίες των εγκαινίων συμπεριλαμβανομένης και διάλεξης του Ιωάννη Γενναδίου. Την επόμενη ημέρα διοργανώθηκε περιήγηση στη Βιβλιοθήκη και «ένα μεγάλο πάρτι» στους κήπους της Σχολής. Ο αγιασμός είχε γίνει μία μέρα νωρίτερα.

Τα εγκαίνια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, 23 Απριλίου, 1926. Φωτό: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Scrapbook Ιωάννη Γενναδίου 38.

 

Έλληνες και ξένοι επίσημοι

Τα εγκαίνια προσέλκυσαν πολλούς σημαντικούς επισκέπτες στην Αθήνα. Ο Edward Capps (1866-1950), Πρόεδρος της Διευθύνουσας Επιτροπής της Αμερικανικής Σχολής, σημαντικός παράγοντας για τη δωρεά της πολύτιμης βιβλιοθήκης του Ιωάννη Γεννάδιου για λογαριασμό της Αμερικανικής Σχολής το 1922, έφτασε στην Αθήνα τον Μάρτιο του 1926. Ο Ιωάννης και η Ανθή Γενναδίου έφθασαν στην Αθήνα στις 13 Απριλίου και έμειναν στη Σχολή, στη νεόδμητη κατοικία του Βιβλιοθηκαρίου της Γενναδείου, Δρ. Gilbert Campbell Scoggin.

Ανάμεσα στους 104 επισήμους που ήλθαν από τις ΗΠΑ ήταν οι: Δρ. Henry S. Pritchett και κα. Pritchett της Εταιρείας Carnegie, η οποία είχε χρηματοδοτήσει την ανέγερση της Βιβλιοθήκης, επτά μέλη από το Συμβούλιο Επιτρόπων της Αμερικανικής Σχολής, συμπεριλαμβανομένου του Προέδρου του Δ.Σ. (1911-1928), Δικαστή William Caleb Loring; του Αντιπροέδρου, Frederick P. Fish (ο οποίος εκπροσωπούσε και το πανεπιστήμιο M.I.T.), του Γραμματέα (1920-1949), A. Winsor Weld (1869-1956), που είχε πρωτοέρθει στην Ελλάδα με τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό το 1918 και του Ταμία (1914-1933), Allen Curtis, ο οποίος ήταν και μέλος της Κτηριακής Επιτροπής που επέβλεπε την ανέγερση της Γενναδείου. Φυσικά ήταν παρόντες και οι John Van Pelt και W. Stuart Thompson, οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν και έκτισαν το κτήριο.

Ο Στρατηγός Πάγκαλος παρευρέθηκε στα εγκαίνια συνοδευόμενος από την σύζυγό του, τον Ταγματάρχη Ζερβό και τους υπασπιστές του Λάσκο και Γεννάδη. Στην τελετή ήταν επίσης ο Υπουργός Εξωτερικών Λουκάς Κανακάρης Ρούφος (1878-1949) και ο Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Δημήτριος Αιγινήτης (1862-1934), ο δήμαρχος Αθηναίων, ο Βρετανός Πρέσβης και η κα. Cheetham, ο Γενικός Πρόξενος της Αυστρίας και η κα. Walter, και ο Γενικός Πρόξενος των Η.Π.Α. κ. και η κα. Garrels.

Τα εγκαίνια της Γενναδείου. Δικαστής Loring (1), Στρατηγός Πάγκαλος (2), και Γεννάδης (3). Φωτό: Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Scrapbook Ιωάννη Γενναδίου 38.

 

“Μια αληθινή ελληνική Αναγέννηση”

Μέρος των προετοιμασιών είχε να κάνει με την οργάνωση της ψυχαγωγίας όσων είχαν έρθει από την Αμερική. Εκτός από επισκέψεις μουσείων και μνημείων της Αθήνας, ένας από τους καθηγητές της Αμερικανικής Σχολής, ο Dean Walter Miller από το πανεπιστήμιο του Μιζούρι, ξενάγησε μια ομάδα επισκεπτών στην Ολυμπία, την Αργολίδα, την Βοιωτία και τους Δελφούς.

Την Πέμπτη 21 Απριλίου το Λύκειο των Ελληνίδων διοργάνωσε μια ειδική παράσταση προς τιμήν των ξένων επισήμων, μια προεπισκόπηση του Ετήσιου Φεστιβάλ του Σταδίου που είχε προγραμματιστεί για τις 9 Μαΐου. Τα κορίτσια του Λυκείου ντυμένα με παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές χόρεψαν παραδοσιακούς χορούς. Αυτό που προκάλεσε τον θαυμασμό των καλεσμένων, ωστόσο, ήταν τα tableaux vivants που αναπαράστησαν ένα ιστορικό πανόραμα όλων των εποχών του ελληνικού πολιτισμού από την προϊστορία μέχρι σήμερα: «μια πραγματική Ελληνική Αναγέννησις» (Εφημερίδα Πολιτεία, 27/4/1926). Ιδιαίτερη εντύπωση έκανε η αναπαράσταση των τοιχογραφιών της Κνωσού από την Ελληνίδα αρχαιολόγο Άννα Αποστολάκι, η οποία μόχθησε για τη δημιουργία έντεκα μινωικών ενδυμασιών, που κόστισαν 20.000 δραχμές, σχεδόν το 1/10 του συνολικού προϋπολογισμού του φεστιβάλ [3].

Η σύζυγος του Bert Hodge Hill ενθουσιάστηκε ενώ ο διευθυντής του Near East Relief σχολίασε την παράσταση ως ένα εξαιρετικό έργο εθνικής υπερηφάνειας. Δικαίως λοιπόν, η Καλιρρόη Παρρέν ανέφερε στο τέλος του 1926 ότι «ο Arthur Evans ανέσκαψε την Κνωσσό, ένα χώρο που αποκάλυψε τον Μινωικό πολιτισμό, αλλά χάρη στην Άννα Αποστολάκη τα κορίτσια του Λυκείου αναβίωσαν τον Μινωικό πολιτισμό και τον έκαναν προσιτό σε χιλιάδες ανθρώπους». (Για την Αποστολάκι, βλ. επίσης V. Florou, “Anna Apostolaki: A Forgotten Pioneer of Women’s Emancipation in Greece“.)

Ελληνίδες ντυμένες με μινωικές φορεσιές για τις γιορτές του Λυκείου το 1926. Πηγή: Φωτογραφικό Αρχείο του Λυκείου των Ελληνίδων.


“Όλες οι ανέσεις”

Μια τελείως διαφορετική εκδήλωση είχαν προγραμματίσει ο Ιωάννης Γεννάδιος και η σύζυγός του Ανθή προς τιμήν της Αμερικανικής Σχολής: ένα επίσημο δείπνο στο καλύτερο ξενοδοχείο της Αθήνας το Σάββατο 24 Απριλίου 1926 (Σάββατο του Λαζάρου) στις 8.45 μ.μ. Τα χρόνια που το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία ήταν υπό ανακαίνιση (1923-1933), έκανε χρήση του ξενοδοχείου Le Petit Palais (ή Μικρόν Ανάκτορον) χωρητικότητας 60-70 κλινών, που βρίσκεται στη γωνία της οδού Σέκερη και της Λεωφόρου Κηφισιάς (νυν Βασιλίσσης Σοφίας), τη σημερινή Ιταλική Πρεσβεία.

Το μικρό αλλά πολυτελές αυτό ξενοδοχείο στεγαζόταν στην ιστορική κατοικία του πρίγκιπα Νικολάου και ήταν σημείο αναφοράς όχι μόνο για την αθηναϊκή ελίτ, αλλά και για ξένους επισκέπτες. Το 1923 το Petit Palais καυχιόταν ότι «θα μπορούσε να συγκριθεί με τα καλύτερα της Ευρώπης, καθώς είχε όλες τις ανέσεις που αναζητούσαν οι πιο απαιτητικοί Ευρωπαίοι επισκέπτες». Αυτό λοιπόν το κομψό αθηναϊκό ξενοδοχείο επέλεξε ο πρέσβης Ιωάννης Γεννάδιος ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τους διοικητές της Αμερικανικής Σχολής για την πραγματοποίηση του ονείρου της ζωής του, την ολοκλήρωση της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Petit Palais, περ. 1920.

Το μενού

Το μενού αποτελούνταν από έξι πιάτα με συνταγές επηρεασμένες από την αμερικανική και τη γαλλική κουζίνα, σύμφωνα με τις γαστρονομικές προσταγές της εποχής. Το πρώτο πιάτο ήταν σούπα κριθαριού βελουτέ με "καλαμάκια" από τυρί τσέστερ. Ακολουθούσε αστακός Newburg, μους ζαμπόν με τζίντζερ, ψητό κοτόπουλο με σαλάτα μαρουλιού και σπαράγγια με σάλτσα hollandaise. Για επιδόρπιο υπήρχε παγωτό βόμβα plombières, friandises (διάφορα μικρά γλυκά) και καλάθι φρούτων. Η ελληνική κουζίνα της ανώτερης τάξης είχε εξευρωπαϊστεί στο Μεσοπόλεμο. αφού ήδη η πρώτη έκδοση του περίφημου βιβλίου μαγειρικής του Νίκου Τσελεμεντέ (1910) είχε εισάγει στην ελληνική κουζίνα το βουτύρο και την κρέμα. (Για τις αλλαγές της ελληνικής γαστρονομίας στην αρχή του 20ου αιώνα, βλ. N. Vogeikoff-Brogan, “Expat Feasts in Athens on the Eve of the Balkan Wars”.)

Το συνολικό κόστος του δείπνου για 38 άτομα ήταν αρκετά υψηλό: 16.159 δραχμές. Το φαγητό κόστισε 300 δραχμές ανά άτομο, τα ποτά ανήλθαν σε 1.721 δραχμές (425 δραχμές κόστισε μόνο το νερό Evian), τα λουλούδια κόστισαν 1.000 δραχμές, ενώ τα πούρα και τα τσιγάρα 805. Το σέρβις χρεώθηκε 10% επί του ποσού των 1.233 δραχμών.

Οι συνδαιτημόνες

Οι 38 προσκεκλημένοι κάθονταν σε τραπέζι σε σχήμα U. Ήταν ως επί το πλείστον Αμερικανοί που συνδέονταν με τη Σχολή ή την Πρεσβεία των ΗΠΑ, και αρκετοί Έλληνες φίλοι του Ιωάννη Γενναδίου. Παρόλη την φροντίδα του Γενναδίου να μην συμπέσει η τελετή των εγκαινίων ούτε με τους εορτασμούς στο Μεσολόγγι ούτε με το Ελληνικό Πάσχα (2 Μαΐου), πολλοί από τους Έλληνες προσκεκλημένους δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν καθώς εκείνο το Σάββατο πήγαν στον εορτασμό της εκατονταετηρίδας της Εξόδου του Μεσολογγίου.

Εκτός από τους εκπροσώπους των Επιτρόπων και της Διαχειριστικής Επιτροπής της Σχολής, του Ιδρύματος Carnegie και άλλων Αμερικανών επισήμων που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο Ιωάννης και η Ανθή Γενναδίου προσκάλεσαν και τις οικογένειες των επισήμων καθώς και το ανώτερο προσωπικό της Αμερικανικής Σχολής. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος της Διαχειριστικής Επιτροπής (1918-1939) Edward Capps, συνοδευόταν από τη σύζυγό του και τα δύο παιδιά του: τον Edward Jr. και την Priscilla (η οποία ήταν επικεφαλής της Near East Industries στην Ελλάδα), καθώς και από τον αδελφό του, τον γιατρό Joseph Almarin Capps του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Ο διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Bert Hodge Hill και η σύζυγός του Ida Thallon Hill, ήρθαν με τον βοηθό διευθυντή Carl William Blegen με τη σύζυγό του Elizabeth Pierce Blegen, τον βιβλιοθηκάριο της Γενναδείου Δρ Gilbert Campbell Scoggin και την κα. Scoggin, καθώς και την κα Jennie Emerson Miller (σύζυγο του ετήσιου καθηγητή Walter Miller). Η Βρετανική Σχολή εκπροσωπήθηκε από την κα W. A. Heurtley, σύζυγο του βοηθού διευθυντή, καθώς ο Διευθυντής έλειπε στη Σπάρτη. Τρεις Αμερικανοί από το Σικάγο, ο Επίτροπος της Σχολής (1924-1929) Horace S. Oakley, ο οποίος ήταν επίσης μέλος της Αμερικανικής Επιτροπής Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα το 1918, και ο κ. και η κα Henry J. Patten ήταν επίσης καλεσμένοι.

Παρά την επιθυμία του Ιωάννη Γεννάδιου να παρευρεθούν υψηλόβαθμοι διπλωμάτες, ο Πρέσβυς των ΗΠΑ στην Ελλάδα δεν εμφανίζεται στην αλληλογραφία που σχετίζεται με τα εγκαίνια. Μάλλον θα απουσίαζε από την Ελλάδα εκείνη την εποχή. Στη θέση του δύο άλλα μέλη της διπλωματικής αντιπροσωπείας των ΗΠΑ στην Ελλάδα ήταν παρόντες στο δείπνο: οι James Orr Denby (μάλλον β΄ Γραμματέας) και Herbert S. Goold. Μεταξύ των Ελλήνων καλεσμένων ήταν ο Στρατηγός και η κ. Αμβροσίου Φραντζή, η αλληλογραφία των οποίων με τον Ιωάννη Γεννάδιο προδίδει στενή φιλία και αμοιβαίο σεβασμό, που πιθανότατα δημιουργήθηκε κατά την παραμονή του Φραντζή στο Λονδίνο (1917-1922)· ο καθηγητής Ανδρέας Μ. Ανδρεάδης (1876-1935), διακεκριμένος οικονομολόγος σπουδαγμένος στο Παρίσι και το Λονδίνο και Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών· ο Δ[ημήτριος] Καλαποθάκης από το Γραφείο Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών· ο Θεμιστοκλλής Ν. Μαρίνος, αντιπρόεδρος της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος, ένα από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα που εκτιμούσε ιδιαίτερα ο Ιωάννης Γεννάδιος και ο Γ. Μαρίνος.

Ο Στρατηγός Πάγκαλος, οι Υπουργοί Εξωτερικών και Παιδείας, ο Κοσμήτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σίμος Μενάρδος, ο Αλέξανδρος Βούρος (1871-1959), υψηλόβαθμος Έλληνας διπλωμάτης και ο Στάμος Παπαφράγκος (1872-1942), υψηλόβαθμο στέλεχος στο Γραφείο Διευθυντή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, δήλωσαν κώλυμα.

Η γκάμα των καλεσμένων δείχνει το δίκτυο των ατόμων που ήθελε να τιμήσει ο Γεννάδιος σε αυτή την εκδήλωση, καθώς και τις προσωπικές του σχέσεις με Έλληνες επισήμους. Ως ανώτατος διπλωμάτης από το Λονδίνο είχε σίγουρα μια αυξημένη αίσθηση των απαιτήσεων του πρωτοκόλλου και προσπάθησε να συμπεριλάβει Έλληνες υπουργούς και καθηγητές πανεπιστημίου μαζί με φίλους και συναδέλφους, όπως ο Αμβρόσιος Φραντζής και ο Στάμος Παπαφράγκος με τους οποίους είχε συνεργαστεί στο παρελθόν.

Η αντιπαράθεση των δύο εκδηλώσεων, η μία του Λυκείου των Ελληνίδων, που αποθεώνει τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης, και η άλλη, ένα υψηλής ποιότητας ευρωπαϊκό δείπνο στο πιο σικ αθηναϊκό ξενοδοχείο, που προσφέρει ο Ιωάννης Γεννάδιος, σηματοδοτούν τις δύο κουλτούρες που σμίγουν στη μορφή του. Όπως δείχνουν και τα πορτραίτα του, αυτός ο Αθηναίος που πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο επέλεγε, ανάλογα με την περίπτωση, να εμφανίζεται άλλοτε ως γνήσιος Έλληνας και άλλοτε ως απόλυτα αφομοιωμένος Βρετανός.

            

Πορτραίτα του Ιωάννη Γενναδίου από τον de László & στο Spy Magazine, 1925.

Το κείμενο βασίζεται σε ανάρτησή μου "Blending Two Cultures: The Gennadius Library Dedication in 1926" στο blog The Archivist's Notebook (Ιούνιος 2018)